Wietze Brandsma

Sinds de jaren tachtig zorgt toenemende marktmacht voor prijsopdrijving en stagnatie van de lonen, dat gaat ten koste van de koopkracht. Gezonde concurrentie voorkomt dat. Een onafhankelijk Europees instituut is nodig om marktmacht aan banden te leggen.

Bestaanszekerheid staat op het spel

Mensen met een lager inkomen of middeninkomen worden werkend arm. Bedrijven verhogen de prijzen onder het mom van inflatie. Bedrijfswinsten bereiken een record hoogte. Betaalbaar wonen, bestaanszekerheid en betaalbare energie vereisen structurele versterking van de economie.

De paradox van het personeelstekort

Werkgevers hebben marktmacht op de arbeidsmarkt. Zij kunnen een lager loon aanbieden dan wanneer er meer concurrentie is. Hierdoor zijn er minder mogelijkheden om van baan te veranderen, en is de onderhandelingspositie van werkenden slechter.

Niet iedereen wil werken voor de lagere lonen, sommigen zullen het helemaal voor gezien houden. Paradoxaal genoeg zorgt het ook voor krapte op de arbeidsmarkt. Werkgevers zoeken meer werknemers voor de lage lonen en melden daarom meer openstaande vacatures.

De aanjager van de inflatie is prijsopdrijving door marktmacht

In de jaren zeventig zorgde een loonprijsspiraal voor een gierende inflatie. Het inflatieprobleem van nu is het spiegelbeeld van de jaren zeventig: een winst-prijsspiraal. Sinds de jaren tachtig zorgt toenemende marktmacht voor prijsopdrijving en stagnatie van de lonen.

Wat is marktmacht?

De afbakening van een economische machtspositie (marktmacht) in het mededingingsrecht dient rekening te houden met de vele methoden waarover economen beschikken om het bestaan van marktmacht vast te stellen.

Bedrijven hebben marktmacht als er sprake is van:

• Prijsbepaling voor klanten, leveranciers of werknemers
• Loon- of prijsdiscriminatie tussen klanten, leveranciers of werknemers
• Eenzijdige contractuele bepalingen
• Concurrenten belemmeren
• Bovenmatige winst/winstuitkeringen

Wie plukt de vruchten van de technologische vooruitgang?

Technologische vooruitgang zorgt voor hogere arbeidsproductiviteit: lagere loonkosten per eenheid product. Marktmacht zorgt ervoor dat kostenbesparingen maar ten dele worden doorgegeven in de prijzen. Per saldo zien we stijgende prijzen én een daling van de reële lonen.

De centrale bank zit klem

Prijsstijgingen van energie en voedsel jagen de inflatie aan. Door marktmacht hebben arbeidskosten geen effect op de prijzen en dus op de inflatie. Inflatiebeheersing via renteverhogingen is een achterhaalde zienswijze.

Renteverhogingen van de Europese Centrale Bank (ECB) maken investeringen minder aantrekkelijk, daardoor zijn minder werknemers nodig, de lonen dalen, en de vraag naar goederen en diensten neemt af. Maar minder vraag brengt de prijzen van energie, voedsel of huur niet omlaag.

De 1000 miljard euro-vraag

Het welvaartsverlies als gevolg van de geldontwaarding ligt in de orde van grootte van hooguit 0,5 tot 1 procent van het BBP. (Lucas, 2000).

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het collectief welvaartsverlies als gevolg van marktmacht in de orde van grootte ligt van ten minste 7 % van het BBP. Voor de eurozone betekent dit, dat de kosten van marktmacht jaarlijks 1000 miljard euro bedragen.

Beteugel informatiemonopolies

In een moderne economie is vrije toegang tot informatie essentieel. Informatiemonopolies verstoren de markt. Veel bedrijven gebruiken patenten om belangrijkste technologieën te monopoliseren, veelal door concurrenten en hun patenten over te nemen.

Het huidige auteursrechtenstelsel verstoort niet alleen sommige markten, maar vernietigt eerder hele markten.

Toepassing van het mededingingsrecht heeft voorrang op ‘intellectuele eigendomsrechten‘. De mededingingsautoriteit moet er op toezien dat ook concurrenten worden toegelaten.

De effectieve mededingingsnorm

De mededingingsautoriteit zou naast consumentenprijzen ook de gevolgen van inkoopmacht moeten onderzoeken. Het alleen hanteren van de welvaartsnorm voor consumenten gaat voorbij aan de nadelige gevolgen voor werknemers, leveranciers, de kwaliteit van de producten en innovatie.

De olifant in de kamer is marktmacht

De stijgende prijzen van energie en voedsel, het personeelstekort, de wooncrisis. zijn in de kern het gevolg van uit de hand gelopen economische machtsconcentraties. Om op de lange termijn de prijzen in toom te houden is vrije toegang tot de markt vereist.

Visie voor langdurige welvaart

Het mededingingsbeleid van de Europese Commissie richt zich op de consumentenprijzen, maar heeft onvoldoende grip op inflatoire prijsopdrijving door marktmacht. Toepassen van de effectieve mededingingsnorm herstelt deze tekortkomingen in de handhaving van de mededingingsregels.

De Europese Commissie heeft een dubbele pet op, handhaving van de mededingingsregels én de interpretatie van de mededingingswet. Net als bij monetair beleid dient handhaving van de mededingingsregels door een politiek neutraal en onafhankelijk instituut te gebeuren.

The European Competition Authority

De Piratenpartij wil een onafhankelijke Europese Mededingingsautoriteit, die mandaat heeft om de economie concurrerend te maken. Die preventief optreedt en markten onder de loep neemt, zelfs indien er geen zaak aanhangig is gemaakt.